Religija

21. RELIGIJA
Religija je tvrdo čekanje onoga čemu se nadamo i dokazivanje onoga što ne vidimo.
(Apostol Pavle)
Religioznom čoveku sigurno nije lako da jednostavno odgovori na pitanje u šta veruje, ali bi najverovatnije rekao da veruje u Boga. U tom slučaju, još teže bi mu bilo da kaže koji su njegovi atributi, njegov sadržaj, kako dokazuje njegovu egzistenciju. Taj problem je davno pokušao da reši i sam Toma Akvinski, kada je dokazivao egzistenciju Boga. U skladu sa učenjem da razum nije u sukobu sa dogmama vere, ovaj teolog–filozof zastupao je stav da je božije postojanje moguće dokazati na uslovno racionalan način, ne dedukcijom iz dogmata i kanona, već filozofskim posmatranjem i promišljanjem.
Postavlja se, dakle, iznova pitanje: „Šta je Bog?“ Prema etimološkom tumačenju korena ove reči, to je biće koje daje bogatstvo (etimološki, pojmovi Bog i bogatstvo su u korenskoj vezi; sanskritski bog – gospodar hleba), budući da se bogatstvo nekada moglo očekivati od apsolutnog bića, u koje se verovalo kao u svemoguće.
Današnje vreme je vreme velikih pitanja i nedoumica, ali nova „duhovna glad” i traženje smisla života u okruženju velikih promena ubrzano potiskuje epohu karakterističnu po apostasiji, begu ili otpadništvu od vere. Savremenici koji tumače našu epohu, čiji supstrat vide u „predominacija razuma”, postavljaju krucijalno pitanje: „Da li religijsko iskustvo obavezno znači i veru u Boga, te da li pojam (bezimenog) Boga još uvek postoji, ili su životno iskustvo na koje se on odnosi i vrhunska vrednost koju izražava – mrtvi? ” Drugim rečima, da li bi ljudi danas, umesto pitanja ,,Da li je Bog mrtav?”, trebalo da se upitaju ,,Da li je čovek mrtav?” (From, E. [1]).
Religija (lat. religere = povezivanje; povezivanje čoveka sa Bogom) podrazumeva verovanje u više, nevidljive sile i bića od kojih zavisi svet i zbivanja u njemu. Kroz religijsko verovanje, kako je to tumačeno u hrišćanstvu, uspostavlja se uzajamni odnos Boga i čoveka. Ovu reč, inače, prvi put upotrebljava Laktanacije, hrišćanski filozof iz 4. veka n. e., u smislu povezivanja čoveka sa prirodom, drugim bićima i Bogom.
Religija podrazumeva zbirku stavova o Bogu, promisli, besmrtnosti, anđelima i srodnim temama. Religija je, dakle, duhovna veza između Boga i čoveka. Svaka religija obuhvata i određene oblike verskih zajednica, određene obrede, ritualne radnje koje se obavljaju na posvećenim mestima i verske institucije (crkve, džamije, sinagoge, hramove...).
Generalno, može se reći da je religija jedan od načina individualnog samoodređenja, pojedinačne egzistencije u prirodnom i društvenom okruženju. Ona je sistem verovanja, ubeđenja i vrednosti kojim individua definiše svoju egzistenciju u svetu. Ovaj sistem verovanja uslovljen je istorijskim, saznajnim i kulturnim kontekstom u kojem individua egzistira i svet doživljava shodno ljudskoj prirodi – emocionalno i racionalno. Religija jeste univerzalna društvena pojava, što ne znači i da je prihvaćena od svih članova nekog društva. Takođe, ona nije jedinstvena ni po formi, ni po sadržaju, ni po funkciji.
Prilikom pokušaja definisanja pojma religije, određivanja njenog razvojnog puta (pitanje nužnosti i univerzalnosti razvojnog puta religije od animizma, totemizma do monoteizma) i traženjima odgovora na pitanje zašto religijska verovanja zauzimaju tako značajno mesto u kulturi svih društava, nailazimo na različite teorijske perspektive. Prema redukcionističkim, tj. pozitivističkim tumačenjima, religija je istorijska pojava; može se objasniti uzročno-posledičnim vezama, ima
1
svoj početak i kraj, koji se uglavnom vezuje za razvoj nauke i mogućnost racionalnog objašnjenja nepoznanica iz čovekovog prirodnog i društvenog okruženja. Ima i onih pristupa koji smatraju da religija nije fenomen sličan drugim društvenim pojavama (koje proučava sociologija), te da je religija izvan dometa naučnog/sociološkog objašnjenja, budući da zalazi u sferu ličnog doživljaja sveta, zasnovanog na nečemu što je sveto, neupitno i večno.
Prema sociološkim teorijama, religija je stvar grupacije ili društva i individualna religioznost potiče iz društvenih izvora. Psihologističke teorije vide religiju kao produkt individualne prirode, jer ona nastaje iz izvora unutar pojedinca: u ljudskom razumu, kao pokušaj objašnjenja sveta prirodnih i društvenih pojava, ili kao sklop emocionalnih doživljaja. Tumačenje religije Maksa Vebera u kontekstu je ukupne racionalizacije stvarnosti od strane čoveka: religija je, u suštini, odgovor na besmisao ljudskog života i nastojanje da se smisleno uređena stvarnost prihvati. Veberov pristup religiji je psihološki, ali on pronalazi i intelektualnu i emocionalnu osnovu religije i u toj meri je vezuje sa realnim društvenim činiocima. On smatra da ljudskim akcijama upravljaju značenja i simboli koje je čovjek usvojio. Pojedinac svoje ponašanje usaglašava sa svojim shvatanjem sveta, iz kojeg izvodi značenja, ciljeve i motive. Religija često znatno determiniše shvatanje sveta. Na taj način, ona može da utiče na obrazovanje i ekonomiju.
Protestantska etika i duh kapitalizma
U svom poznatom delu Protestantska etika i duh kapitalizma Veber traga za suštinom kapitalizma, polazeći od poznate maksime Bendžamina Frenklina –„Zapamti da je vreme novac”. Ova maksima odražava duh kapitalizma, navodi Veber, koji je, širom sveta, determinisan religijom. On nalazi da je kalvinizam (razvio se u zapadnoj Evropi u 18. veku), ili ideja „naći sebe u dužnosti ili pozivu”, vezan za protestantsku etiku. Gotovo fanatično se posvetiti pozivu znači steći milost božiju, a zarađivanje novca je mera posvećenosti pozivu. Protestantska crkva propovedala je štednju i odricanje. Veber tvrdi da je asketski protestantizam znatno uticao na razvitak duha kapitalizma [2].
Marksističko tumačenje religije svodi se na njenu kritiku, zasnovanu na poznatoj Marksovoj ideji da „čovek stvara religiju”, a ne da „religija stvara čoveka”. Drugim rečima, religija je samosvest čoveka koji ili još nije našao sebe, ili je sebe ponovo izgubio. Čovek je deo sveta, društva, države. Ta država, to društvo stvaraju religiju, kao obrnutu sliku svesti o svetu, zato što oni jesu izokrenuti svet.
Teorije o religiji tumače njen nastanak na tri načina: 1) religija je izum jedne grupe ljudi (obično vladajuće odnosno privilegovane), kao sredstvo zaštite privilegija iste te grupe; 2) religija je samo ljudska sklonost ka sujeverju proizašla iz nedovoljnog poznavanja prave prirode stvari; 3) religija je trajna egzistencijalna karakteristika ljudskog bića (homo religiosus).
Razvoj religije
Ogist Kont je svoju evolucionu šemu razvoja ljudske misli, koju je smatrao ključnim elementom razvoja društva, primenio i na objašnjenje religije. Njegov je poznati aksiom o tri perioda intelektualnog razvoja čovečanstva: teološkom, metafizičkom i pozitivističkom. U prvom, teološkom periodu, misli i ideje o prirodnoj i društvenoj stvarnosti religijske su prirode. Metafizički period je prelazna faza između teološkog i pozitivističkog perioda, a ovaj poslednji, pozitivistički period predstavlja savremenu naučnu misao. Kont smatra da u teološkom periodu prirodne pojave imaju sopstveni život i ličnost, poput ljudskih bića. Prirodne pojave objašnjavaju se i shvataju upoređivanjem s ljudskim ponašanjem: smatra se da one imaju svoju volju i da delaju s namerom. Teološki period Kont deli na tri potperioda – fetišizam, politeizam i 2
monoteizam. U fetišističkom periodu ljudska bića, čak i beživotni predmeti, prožeti su životom i duhom. Politeizam donosi verovanje da beživotne stvari nisu prožete unutrašnjim životom ili duhom, ali su podložne spoljnom dejstvu volje natprirodne sile. To je period u kojem je predmet obožavanja i molitvi hram bogova i boginja koji imaju moć da utiču na svet i na ljudska bića. U tom periodu dolazi do pojave sveštenstva, čija je uloga posredovanje između čoveka i bogova. U monoteističkoj fazi javljaju se velike svetske religije i posebne verske organizacije kao što je crkva.
Nakon monoteističke faze, ljudska misao prolazi kroz prelaznu metafizičku fazu, u kojoj duhovi i božanstva ustupaju mesto apstraktnijim pojmovima opštih načela ili sila koje vladaju stvarnošću. Oni bivaju zamenjeni naučnom misli pozitivističkog perioda, koja nastoji da stvarnost objasni posredstvom zakona uzroka i posledice i generalizacija [3].
Oslonimo li se na arheološke dokaze koji datiraju još iz doba neolita, može se reći da je religija ubuhvatala razne kultove i rituale podržavane u okvirima ranih seoskih zemljoradničkih zajednica na području Evrope, u razdoblju između 7000. i 3000. godina pr. n. e. U nižoj fazi politeizma (prirodne religije) bogovi su bili personifikacija prirodnih sila. Animizam, naturizam i totemizam spadaju u najranije religijske oblike. Religija u obliku animizma nastala je iz nasušne ljudske potrebe da razume život i smrt, snove i vizije. Animizam označava verovanje u duhove i traganje za odgovorom šta čini razliku između živog i mrtvog tela, koji su to ljudski oblici koji se pojavljuju u snovima i vizijama. Otuda i nastaje verovanje u egzistenciju duše, kao duha koji privremeno napušta telo u toku snova i vizija, a trajno u smrti. Naturizam implicira verovanje da prirodne sile imaju nadnaravnu moć. Naturizam je izrastao iz čovekovog personifikovanja prirode i njegog uticaja na sva čovekova čula. Priroda sadrži iznenađenje, strah, divote i čudesa (kao što su vulkani, gromovi i munje). Ispunjen strahopoštovanjem pred moći i čudom prirode, čovek je u najranija vremena pretvorio apstraktne sile u realne. Snaga vetra postala je duh vetra, moć sunca postala je duh sunca. Dok animizam traži poreklo religije u čovekovim intelektualnim potrebama, naturizam je traži u njegovim emocionalnim potrebama. Totemizam podrazumeva verovanje da svaki narod potiče od nekog zajedničkog pretka koji ih štiti. Zasniva se na verovanju u totem, odnosno predstavu biljke ili životinje.
.
Kipovi na Uskršnjim ostrvima predstavljaju simbole utoriteta i moći.
U toku istorije čovečanstva religija se javljala u mnogobrojnim i veoma različitim oblicima. Sve oblike religije možemo podeliti u dva osnovna oblika: monoteizam i politeizam. Politeističke religije (grč. poli = više; mnogo i theos = bog) predstavljaju razvijeniji oblik animizma i totemizma, a karakteriše ih verovanje u više bogova, odnosno različita božanstva koja vladaju pojedinim sektorima prirode i ljudskog delovanja. Politeizam je tipičan za stare, prirodne, paganske religije, koje su više ritualne i obredne nego teorijske; one uglavnom ne teže širenju. Najznačajnije stare politeističke religije su egipatska, starogrčka (dvanaest bogova Olimpa koji su
3
antropomorfni, odnosno javlja se u ljudskom obliku; svaki bog upravlja određenom sferom društva) i rimska.
Egipatsko božanstvo
Monoteističke religije (grč. monos = jedan; theos = bog) karakteriše obožavanje jednog boga (hrišćanstvo, islam, budizma, judeizam). Dok su politeističke religije mahom narodne religije, monoteističke religije su nadnacionalne i univerzalne (izuzetak je jevrejska religija); ne ograničavaju se na jedan klan, pleme, narod ili državu. Monoteističke religije nastajale su u periodu od 6. veka pr. n. e. do 7. veka n. e. Odlikuje ih: rasprostranjenost širom sveta; imaju svoje osnivače (Hrist, Buda, Muhamed, Mojsije); one su sotorološke, odnosno spasilačke, što znači da uče o spasenju posle smrti; traže spasenja u postuhumnom životu; svetu predstoji apokalipsa posle koje sledi tzv. strašni sud.
Komponente i funkcije religije
U osnovne komponente religije spada: a) učenje kao dogma i verske knjige (Biblija, Kuran, Talmud, Vede i Upanišade); b) religijsko iskustvo, kao lični doživljaj vere, predanost, poniznost, ushićenje; c) obred, kao delatna strana religije (krštenje, venčanje, liturgija, litije); d) vrednosti, kao ideali i krajnji ciljevi (očišćenje od greha, nirvana); e) norme, kao praktična uputstva za delovanje (10 zapovesti); f) crkvena organizacija; g) verske ličnosti (proroci: Isus, Muhamed, Mojsije, Buda).
Osnovne komponente religije sadržane su u njenim osnovnim funkcijama:
– saznajnoj (objašnjenje nastanka sveta i društva; knjiga O postanju);
– kompenzatorskoj (naknada za sve uskraćenosti u ovom svetu);
– komunikativnoj (povezivanje vernika međusobno i sa bogom; molitva);
– regulativnoj (reguliše odnose u društvu preko sistema vrednosti i normi ponašanja);
– integrativnoj (povezuje članove zajednice, naročito u periodima krize, rata);
– emocionalnoj (daje sigurnost i duševni mir);
– legitimacijskoj (opravdava društveni poredak);
– funkciji identifikacije (pruža identifikaciju sa grupom, sektom ili čitavom nacijom).
Religija i emocije (B. Malinovski)
Osnovne ideje o religiji B. Malinovski zasniva na svom neposrednom iskustvu i istraživanjima na Malinezijskom ostrvu Trobrijan. On nalazi da su koreni religije u nepredvidivosti, brigama svakodnevnog života, neizvesnostima i emocionalnoj napetosti, čije popuštanje omogućava religija. Religija uključuje verovanje u proviđenje (verovanje u postojanje sila naklonjenih čoveku, koje mu pomažu u življenju), kao i verovanje u besmrtnost (koje je nužno za duhovnu stabilnost i održavanje društvene stabilnosti). Verski rituali predstavljaju sredstvo za razrešenje napetosti i obično su prisutni u važnim životnim 4
situacijama (rođenje deteta, prelazak u punoletstvo, venčanja i sahrane). Prema Malinovskom, sveopšti i ubedljivo najznačajniji izvor emocionalne napetosti jeste – smrt [4].
Društveno-integrativna funkcija religije (Redklif-Braun)
Redklif-Braun smatra da su religijska verovanja najvećim delom greška i obmana, iako ona simbolički izražavaju osećanja neophodna za stabilnost i opstanak društva. Stoga se ne treba baviti poreklom, već društvenim funkcijama religije, odnosno, njenim doprinosom uspostavljanju i održavanju društvenog reda. On prihvata mogućnost da je svaka religija značajan, pa čak i bitan deo društvene mašinerije, poput moralnosti i zakona, kao i deo složenog sistema koji ljudskim bićima omogućava da žive zajedno, u sređenim društvenim odnosima [5].
Religija i smisao (K. Gerc)
Gercovo tumačenje porekla religije odnosi se na aspekt smisla čovekove egzistencije i svih ljudskih iskustava koja prete da svet učine besmislenim i haotičnim. Prema K. Gercu, ta iskustva su zbunjenost, patnja i zlo. Zbunjenost je posledica neobičnih i dramatičnih dešavanja, a religijska uverenja ta dešavanja, bar potencijalno, čine objašnjivim. U ova iskustva on svrstava smrt, snove i prirodne katastrofe. Religijska reakcija na zbunjenost je prvenstveno intelektualna, dok je reakcija na patnju najviše emocionalna. Problem religije nije u tome da se patnja izbegne, već kako da se takvo stanje prihvati i učini podnošljivim [6].
Religija i društvo (K. Marks)
Karl Marks je govorio o poreklu i funkcijama religije u kontekstu opšte teorije otuđenja u klasnim društvima, gde čovekov pogled na svet ne odgovara stvarnosti. Ono što je proizvod ljudi ne vidi se kao takvo, već kao proizvod spoljnih sila. U početku se taj odraz odnosio na prirodne sile, ali su nastankom klasne podele natprirodna svojstva pripisana društvenim silama. Hrišćani veruju da je ,,Bog stvorio čoveka po svom liku”, dok je u stvarnosti “čovek stvorio Boga po svom liku”. Čovekove moći i sposobnosti prenete su na Boga koji dobi-ja privid svemoćnog i savršenog bića. Religija je, dakle, ,,obrnuta svest o svetu”, jer je ona proizvod obrnutog sveta; ona je ,,opšta osnova za utehu” i ,,opijum za narod”. Ovom tvrdnjom se religiji pridaje ideološka suština.
Ukidanje religije kao nestvarne sreće ljudi potrebno je radi ostvarenja njihove stvarne sreće. Zahtev za napuštanje iluzija o njoj, u stvari je zahtev za izlaskom iz stanja kojem su potrebne iluzije. Kritika religije je, stoga, začetak kritike ,,doline jada, čiji je religija oreol”. Najzad, religija, po Marksu, mora da bude ukinuta kao nestvarni oblik sreće ljudi, kako bi oni mogli da ostvare pravu sreću. No, pošto je religija proizvod društvenih okolnosti, jedini način da se ona ukine jeste ukidanje takvih društvenih okolnosti. [7]
Verske organizacije
Verska organizacija, crkva, obuhvata veliku, formalnu organizaciju s hijerarhijom službenika. Ona ima sva prava i monopol na versku istinu i, teorijski, služi svim članovima društva. Sveštenstvo se regrutuje iz svih društvenih slojeva, ali su u praksi pripadnici višeg statusa obično mnogo češće zastupljeni u njenim zajednicama. Crkva se identifikuje s državom i integrisana je u društvenu i ekonomsku strukturu društva. Rimokatolička crkva je, na primer, u srednjem veku 5
imala važnu društvenu, političku i obrazovnu funkciju. Crkva obično prihvata norme i vrednosti država i često se smatra čuvarem ustaljenog društvenog poretka. Ona često ljubomorno čuva svoj monopol na versku istinu. Pripadnost crkvi stiče se rođenjem.
Hram Svetog Save u Beogradu
Denominacija (lat. denominatio = imenovanje, naimenovanje; promena) obuhvata nove verske zajednice ili ogranke zvaničnih religijskih organizacije (na primer, ogranak anglikanske, protestantske ili islamske crkve – ,,tržište religijskih učenja”). Članstvo u denominacijama potiče iz svih slojeva društva i temelji se na dobrovoljnosti. Denominacije obično prihvataju norme i vrednosti društva, premda mogu nametati neka ograničenja svojim članovima. Većina denominacija ima hijerarhiju plaćenih službenika, a postoji tendencija da propovednici budu laici. Denominacije su tipične za religijske organizacije u SAD, gdje ne postoji etablirana crkva (anglikanska crkva u Engleskoj danas više liči na denominaciju nego na crkvu).
Sekularizacija
Prvo značenje pojma sekularizacije (lat. saecularis = svetovni) podrazumeva nestajanje religije. U okviru tog značenja, ranije prihvatani religijski simboli, učenja i institucije gube svoj ugled i značaj i krajnji rezultat je društvo bez religije.
Prema drugom tumačenju, sekularizacija je proces prilagođavanja ,,ovom svetu”, i ukazuje na promenu pravca – od natprirodnog prema potrebama ovog života i rešavanju problema koje on postavlja.
Treće značenje sekularizacije može da bude i odvajanje društva od religije. Religija se povlači u sopstvene okvire, postaje pitanje ličnog života, poprima izrazit unutrašnji karakter i, osim na sebe, ne utiče više ni na jedan vid društvenog života.
Kao četvrto značenje sekularizacije uzima se mogućnost menjanja religijskih uverenja i institucija u nereligijske. To podrazumeva činjenicu da spoznaja, ponašanje i institucije za koje se nekad smatralo da su izraz božanske moći postaju pojave koje stvara čovek i on preuzima odgovornost za njih, pa se govori o nekoj vrsti antropologizovane religije.
Peto značenje ovog pojma odnosi se na obesvećivanje sveta. Svet gubi karakter svetosti jer čovek i priroda postaju predmet racionalnog uzročno-posledičnog objašnjenja i funkcionisanja, pri čemu nema mesta za natprirodno.
Najzad, sekularizacija može da znači i jednostavno prelaženje od ,,svetog” ka ,,svetovnom” društvu, u smislu napuštanja privrženosti tradicionalnim vrednostima i veroispovednoj praksi, prihvatanju promena i zasnivanju svih odluka i delanja na racionalnoj osnovi i praktičnim ciljevima.
6
Sekularizacija ili put od svetog ka svetovnom započet reformacijom koja je, uspostavljanjem direktnog odnosa vernika i boga, crkvu potisnula iz javnog života i omogućila da se tanka nit i veza sa religijom vremenom pokida, pod uticajem naglog razvoja industrijskog društva i materijalnog blagostanja. Drugi momenat koji je doprineo ,,raščaravanju” sveta je i samo posvetovljenje masivne crkvene organizacije i institucionalna specijalizacija religije. Crkva je postala politička i finansijska organizacija; na taj način, napustila je domen svetog. Treći momenat je veliki razvoj nauke, tehnike i racionalizacije svakodnevnog života, porast obrazovanja i visokoobrazovanih ljudi, individualizam i zaokupljenost sopstvenim hedonizmom.
Sekte i verski pokreti
Danas je religija (,,religizacija”) postala fundamentalan globalni proces, koji karakteriše i eksplozija mnoštva sekti, kultova i fetišizma. Istinska ili otkrivena religija, kako je nemački filozof Hegel definisao hrišćanstvo, danas se nalazi, naizgled paradoksalno, na udaru dve oprečne vizije sveta – ateizma i (post)modernog teizma.
Sekte predstavljaju verske organizacije koje nastaju odvajanjem od zvaničnih crkvi, zbog neslaganja oko verskog učenja, odnosa prema svetovnim vrednostima i institucijama (lat. secta = pravac kretanja; manja grupa koja se odvojila od vladajuće crkve). Za razliku od crkve kojoj pripadamo rođenjem, sekte su dobrovoljne organizacije koje teže unutrašnjem savršenstvu i uspostavljanju neposrednih ličnih odnosa između njenih članova. Iako ih zvanična crkva žigoše kao otpadnike od istinskog hrišćanstva, sekte se često dosledno drže ideala i učenja iz jevanđelja i ranog hrišćanstva (na primer, adventisti insistiraju na onom delu učenja koji se odnosi na adventus – ponovni dolazak Hristov i strašni sud – Apokalipsu).
Članstvo u sekti ostvaruje se na osnovu ličnih osobina, poznavanja i prihvatanja učenja sekte i često je praćeno preobraćanjem vernika. Sekte su zatvorene organizacije i nemaju kontakte sa širim društvom, a pogotovo ne sa crkvom koja u tom društvu ima prevlast. S obzirom na uverenja, ciljeve i principe organizacije, nailazimo na sledeće tipove sekti:
– preobratiteljske sekte – ističu značaj evangelizma i preobraćanja ljudi u smislu prihvatanja ideala sekte posredstvom religijskog buđenja; sekta nastoji da izazove ,,promenu u srcu” i da na taj način doprinosi stvaranju boljeg sveta (vojska spasa i razni pentekostalni pokreti);
– revolucionarne ili adventističke sekte – veruju u skoru, ili bar ne suviše daleku propast, kao i promenu sadašnjeg sveta i društvenog poretka koji će se dogoditi kod drugog Hristovog dolaska (adventisti sedmog dana, hrista-delfijci i Jehovini svedoci);
– introverzionističke sekte – usmerene na zajednicu vernika koja predstavlja osnovnu mogućnost za ostvarenje spasenja; ove sekte se obično izdvajaju iz društva i uspostavljaju sopstvene zajednice (stvaraju posebna naselja u delovima Severne i Južne Amerike; huteriti i amiši);
– manipulatorske ili gnostičke sekte – ističu značaj unutrašnje spoznaje; ona omogućava članovima ili njenim sledbenicima da ostvare ne samo duhovne nego i druge značajne ciljeve u ovom životu (hrišćanska nauka, sajentologija);
– taumaturgijske sekte – zasnivaju se na verovanju u sposobnost činjenja čuda (lečenje bolesti, rešavanje problema, prevazilađenje teškoća); nastaju oko medija, vračeva, verskih iscelitelja ili čudotvoraca (spiritualizam);
7
– reformističke sekte – posvećene su činjenju dobrih dela i ublažavanju društvenih problema (kvekeri);
– utopističke sekte – osnivaju naselja ili zajednice, obično komunističkog usmerenja, s ciljem da predstavljaju model društvenih promena, obnove i stvaranja novog svetskog poretka, zasnovanog na religijskim i moralnim vrednostima (onejidska zajednica i prve Bruderhof grupacije).
Novi religijski ,,pokreti” iz 60-tih godina 20. veka (Munovci, New Age, Božja deca, Hristovi učenici, Misija božanske svetlosti, Sajentolozi, Rastafarijanski pokret, Transcendentalna meditacija i mnogi drugi) izazivaju polemike zbog načina na koji primaju nove članove, stila života, kao i zbog i prihvatanja onih vrednosti koje su najčešće u direktnom sukobu sa vrednostima njihovog društvenog okruženja.
L i t e r a t u r a
[1] From. E. (2000), Bićete kao bogovi, Beograd: CLIO.
[2] Veber, M. (1997), Sociologija religije I (Protestantska etika i duh kapitalizma), Novi Sad: Izdavačka knjižarnica Zorana Stojanovića.
[3] Kont, O. (1989), Kurs pozitivne filozofije, Nikšić: Univerzitetska riječ.
[4] Malinovski, B. (1971), Magija, nauka, religija, Beograd: Prosveta.
[5] Radcliffe-Brown, A. R. (1945), Religion and Society, u: Structure and Function in Primitive Society, London: Cohen & West, Ltd.
[6] Kliford, G. (1971), Religija kao kulturni sistem, Beograd: Kultura.
[7] Marks, K. (1976), O religiji, Beograd: Mladost.
[8] Hamilton, M. (2003), Sociologija religije, Beograd: CLIO
[9] Dirkem, E. (1982), Elementarni oblici religijskog života, Beograd: Prosveta.
[10] Đurđević-Stojković, B. (2005), Verske sekte, Beograd: Narodna knjiga.
[11] Fiamengo, A. (1966), Saint-Simon i Auguste Comte, Zagreb: Narodne novine.
8