KOMUNIZAM I SOCIJALIZAM

PUTEVI MOCI
KOMUNIZAM I SOCIJALIZAM
Zahvaljujući velikom rascepu između tradicionalnih određenja pravde, prava i prirode koja su činila nekadašnju jedinstvenu "sliku sveta", sada - u modernom svetu, usled neodoljivog procesa modernizacije - različiti partikularni "pogledi na svet", odnosno tzv. megaideologije, pojavljuju se kao novi "spasioci" zabludelog čovečanstva. One se pojavljuju u funkciji nekadašanje religioznosti, odnosno kao političke zamene za nadracionalno poverenje u smislenost sveta i istorije koje su različite hrišćanske varijante nudile Evropi u njenim srdnjovekovnim izdanjima.
Date "megaideologije" - poznatije kao liberalizam, komunizam/socijalizam i fašizam/nacizam, u već različitim konkretno-istorijskim doktrinarnim i organizacionim oblicima, nose u sebi sve karakteristične odlike modernosti, s tim da svaki od datih oblika izdvaja po neku posebnu političku vrednost - ne bi li se baš preko nje promovisao kao čuvar i promoter jedino-važećeg ili jedino-istinitog "pogleda na svet". Tako se unutar fašizma (ili nacizma) kao svojevrsne pseudosolidarističke ideologije preferira ideja jedinstvene zajednice i zajedničke vere u posebno značenje zajedničkog porekla prema krvi - rasi ili tlu - geografskom poreklu; komunizam ili socijalizam više naglašavaju materijalnu, tj. ekonomsku sferu života i pri tom se pozivaju na ideju jednakosti; dok najzad - ako se može tako reći - "najstarija" moderna ideologija - liberalizam - apostrofira političko-ekonomski prostor i ideju slobode kao njegov noseći element.
KOMUNIZAM - pojam/ideologija, operacionaizacija/upotreba, ishodišta
Nemogućnost neposrednog otelotvorenja klasičnih liberalističkih gledišta s jedne strane, odnosno, bar na prvi pogled, društvena manjkavost ili čak pogubnost nekih liberalnih učinaka kada se ona striktno ili doslovno sprovode s druge strane (na primer: velika nezaposlenost, drastične socijalne razlike, kao i realna koncentracija političke moći unutar malog kruga izabranih reprezenata društvenih interesa), učinili su da istovremeno s liberalizmom cvate i njegov ideološki opoziv - njegova negacija u vidu različitih socijalističkih ili komunističkih ideja i pokreta. Oni su kritikovali posledice a ponekad i osnovne postavke liberalizma, s tim da su uglavnom bez previše reči preuzimali onaj uobičajeni korpus liberalnih "neponištivih" ili "prirodnih prava" kao što su sloboda mišljenja, sloboda okupljanja, delovanja i dr. s obzirom da se ovi smatraju nespornim proizvodom Novog veka, odnosno Sveta Razuma.
Naravno, socijalističke ideje su u praksi po pravilu redukovale taj skup sloboda, pa opet, takvo delovanje je opravdavano "trenutnim spoljašnjim razlozima" i obično se nije smatralo ostvarenim ciljem socijalizma/komunizma.
1
Društveni prostor i/ili istorijske okolnosti
Već ova uvodna mesta sugerišu nam da je osnovni ili izvorni prostor delovanja u kome se konstituišu značenja termina socijalizam i komunizam isti onaj koji važi i za liberalizam: dakle ekonomija, odnosno politika. Iz tih društvenih okvira koje je u Moderni ponekad teško, mada ne i nemoguće, već na prvi pogled razlikovati (štaviše, ne zaboravimo - Moderna upravo pretpostavlja njihovu načelnu podvojenost), značenja pojma komunizam/socijalizam znala su se širiti u raziičitim pravcima sve do nauke, umetnosti ili filozofije. Tako je komunizam do danas opstao kao moderni "pogled na svet" - iako sada već pomalo pomeren i kratkovid, ali svejedno - i dalje je relativno vitalan, istina - ovaj put sa prilično neizvesnom perspektivom.
Isto tako, slično liberalizmu čiji se koreni pronalaze još u antičkom racionalizmu, komunističke težnje vezuju se uz ideju pravedne distribucije materijalnih dobara ali i političke moći unutar nekog društva, a po mogućstvu - čitavog čovečanstva. Nadahnuća i prvi izvori date vizije koja objedinjuje istinu, dobrotu i lepotu, navodno, nalaze se još kod Platona čije je viđenje "idealne države" sa sve zajedničkom decom i ženama, uključujući tu i svekolike materijalne resurse, ništa drugo do izvesni "primitivni" oblik "komunističke ideje".
Nezavisno od ovog ishitrenog smeštanja Platona u istoriju komunizma ili čak modernog totalitarizma, valja podsetiti da su stari Grci baš u svom istorijski konstituisanom polisu, tom specifičnom gradu-državi, videli onaj konačno pronađeni politički ili državni oblik koji na društvenom planu osmišljava iskonsku potrebu da se međusobno različite i stalno suprotstavljene društvene sile uravnoteže. Ta toliko potrebna i oduvek tražena socijalna ravnoteža unutar društva ili države antičkih Grka, uspostavljena je unutar jednog političkog poretka čiju okosnicu predstavlja ideja pravde. Pravda (dike) nalaže da građani polisa budu slični (homoioi), odnosno jednaki (isoi). Jedino kao takvi oni će biti u stanju da kroz zajedništvo (philia), preko javne političke delatnosti (na trgu - agori, ili u skupštini) donose racionalne odluke koje održavaju i podržavaju jedinstvo njihove zajednice. Međusobno jednaki slobodni građani kreiraju zakone svoje zajednice i oni (zakoni - nomos), povrh ostalog, imaju i bitno pedagošku ulogu u političkom, pa samim tim i etičkom životu slobodnih građana. Utoliko Platon nije ništa posebno izmišljao već je konsekventno pokušavao da ideju pravde zasnovanu na političkoj jednakosti razvije u pravcu "istinske prirodnosti zajednice" u kojoj bi svi njeni građani činili ono što im po vlastitoj prirodi najviše stoji, odnosno pripada: mudraci da upravljaju, vojnici dačuvaju, proizvođači da proizvode. Time je samo potvrđeno da su ideja jednakosti, baš kao i sloboda, oduvek predstavljali važan uslov političkog života u Evropi, te da su kao takvi u modernom komunizmu i njegovj totalitarnoj realizaciji samo zadobili neke nove - pre svega organizacione, dakle partijesko-ideološke oblike.
Nezavisno od ove istorijsko-sociološke opaske, valja podsetiti da su moderne socijalističke, odnosno komunističke težnje pronalažene isto tako i u ranohrišćanskim nastojanjima da se ustroji zajednica pravednih i jednakih, pri čemu je i samo poimanje jednakosti pred Bogom bio dovoljan zalog da se Hristovo učenje vidi kao preteča socijalističkog, na primer Marksovog učenja. Sličnih, svakako sumnjivih nalaženja preteča modernog socijalizma/komunizma ima napretek i u svim takvim slučajevima
2
podrazumeva se da je sve ono što znači borbu protiv društvene nepravde istovremeno "koren" ili "rani izraz" modernog socijalizma. Naravno, time se previđa da baš sve nekadašnje "slike sveta", kao i moderni "pogledi na svet" sebe vide i žele prikazati kao ispravljače iskonskih nepravdi, tj. kao
konačne donosioce dobra koje će svima biti dostupno jer će svako, navodno, dobiti ono što izvorno traži i zaslužuje.
Ukoliko ostavimo po strani tu famoznu priču o korenima modernog socijalizma/komunizma i njene ideološko-političke konotacije, onda prvo što bi valjalo reći jeste da se liberalizam s jedne, i socijalizam/komunizam s druge strane, bitno razlikuju s obzirom na temeljne ideje koje preferiraju. Mada je u načelu teško to baš tako oštro i jasno razdvojiti, uz dakie izvesna neizbežna pojednostavljenja, mogli bismo reći da liberalizam akcentuje slobodu kao primarnu vrednost, dok socijalizam/komunizam naglašava jednakost. Ta težnja ka jednakosti dobijala je tokom moderne istorije najrazličitije oblike i jedno vreme je bila sasvim saglasna ili ukrštajuća sa idejom liberalizma, tj. idejom i vrednostima slobode.
Naime, u novovekovno revolucionarno vreme kada se vodila politička i ekonomska bitka protivu feudalnih privilegija u Evropi i kada je čitav raznoliki tzv. treći staiež (od starih zanatlija do novih kapitalista) ustao protiv aristokratije i Crkve, onda su sloboda i jednakost bili tretirani u svom prirodnom spoju. Međutim, kada su ubrzo počeli da se prave novi politički savezi plemstva i buržoazije, nije trebalo puno čekati a da se počne razlikovati sloboda ličnosti i nezavisnost spram države s jedne, od opšte jednakosti i egalitarizma (kao ideje "jednakih stomaka"), s druge strane. Potonji liberalizam je tek postupno i sa mukom pristajao na opštu jednakost (recimo: opšte pravo glasa svih punoletnih - uključujući tu i žene), dok je pokret za ravnopravnost i protiv materijalne i duhovne bede u ime "svetlih ciljeva", uključujući tu i samu slobodu, vrlo često znao da dela upravo suprotno - silom satirući političke i ekonomske slobode poništavajući pri tom i samu jednakost.
Gledano doktrinarno, jedina jednakost koju je liberalizam bio uvek spreman da prihvati jeste "jednakost šansi za uspeh u životu". Sve drugo smatrano je izrazom arbitrarne volje koja poništava kako slobodu, tako isto i samu ideju jednakosti. Socijalisti i komunisti različitih podusmerenja nisu mislili tako već su jedino stvaranje potpune društvene jednakosti držali kao nužni, a ujedno i dovoljni uslov "stvarne" ili "istinske" slobode. U toj gorljivost za apsolutnu jednakost često se znalo ići na uštrb slobode, kao i obratno. Svakako najdramatičniji moderni primer takve egalitarističke ideologije jeste jakobinska diktatura za vreme Francuske revolucije kada su se u ime slobode, jednakosti i bratstva, Ijudi masovno proganjali i ubijali (streljali, vešali, giljotinirali i sl.), dok su kasniji konc-logori za prevaspitavanje tj. uništavanje Ijudi u vreme Sovjetskog saveza i drugih real-socijalističkih zemalja već nesumnjivi izraz potpune dekadencije i apsolutne kompromitacije idejejednakosti.
Premda su se moderne socijalističke ili komunističke ideje razvijale gotovo istovremeno kad i liberalne opcije, faktički tek od sredine XIX veka date ideje dobijaju i realnu političku potporu u vidu radničkih partija, sindikata i drugih društvenih pokreta koji imaju ambiciju da preurede postojeći svet u skladu sa vlastitom idejom o pravednosti. Utoliko pojam socijalizam ima trostruko
3
značenje: upotrebljava se za imenovanje određenih društvenih odnosa, navodi se kao društveni poredak, i najzad - kao politički pokret. Najčešće se upotrebljava u značenju društvenog poretka čiji osnovi motto jeste: "Od svakoga prema njegovim sposobnostima, svakome prema radu". S druge strane, brat blizanac socijalizma - pojam komunizma terminološki ima dalje korene od socijalizma (od latinske reči communis: opšti, zajednički) s tim da je njegova osnovna deviza još radikalnija od moderne socijalističke - "Svaki prema sposobnostima, svakome prema potrebama".
Utoliko je socijalizam do sada obično podrazumevao ukidanje ili "prevladavanje" privatne svojine iz čega je dalje sledilo zalaganje za ukidanje tržišta, što je sve zajedno stvaralo i pretpostavke za određeni kolektivistički duh preko koga pojedinci, navodno, nalaze svoje posebno mesto u "zajedničkoj stvari". Očigledno dakle, sve te odrednice i zalaganja stoje u najvećoj suprotnosti spram klasičnih liberalističkih stanovišta u kojima se glorifikuje tržište, privatna svojina se smatra svetinjom, a ničim sputani individualizam - idealom. Istini za volju, nemoguće je prećutati da savremena ideološka kretanja teže izvesnoj konvergenciji, tj. izjednačavanju. U tom ideološkom bućkurišu ravnopravnim se prikazuju i sloboda i jednakost, dok se siobodno tržište nastoji kontrolisati planskim privređivanjem. U tom spoju nespojovog konstituiše se naša tzv. postmoderna epoha o čijim stvarnim učincima gotovo da ništa konkretno ne znamo. No, vratimo se našoj današnjoj temi...
Izvorno učenje
Kada govorimo o komunizmu kao pojmu koji se istorijski formira i upotrebljava pre socijalizma, onda treba reći da je njegova moderna promocija otpočela sa renesansnim utopijama ili još ranije - sa prethodnim hrišćanskim doktrinama opšte jednakosti pred Bogom. U tom svom religijskom vidu ili začetku, komunizam pretpostavlja etički stav prema svetu po kome svaki čovek ima posebnu odgovornost spram Boga i prema korišćenju svoje slobodne volje i razuma. Ljubav prema bližnjem znači prezir prema svemu što to osećanje ili životni stav sputava - uključujući tu posebno Ijudsku oholost, kao i sklonost moći i bogaćenju.
U vreme najave i stvaranja novih društvenih odnosa u Evropi - poznatijem kao Renesansa, engleski hrišćanin Tomas Mor napisaće čuveno delo "Utopija" (od u topos: "mesto koje ne postoji") i ta će knjiga suštinski obeležiti sve ono što komunizam i njegovo zakonito čedo socijalizam do danas predstavljaju. Opisujući svoje pravedno ustrojeno ostrvo, Tomas Mor će zaključiti kako je postojanje privatne svojine osnovni uzročnik nepravednosti u društvu te da ga stoga valja na svaki način izbaciti - onemogučiti u ulozi ključnog posrednika između Ijudi i njihovih potreba. Utoliko Morafirmiše sveopštu radnu obavezu u svojoj idealnoj državi, pri čemu, simptomatično je, jedini izuzetak predstavljaju naučnici i mali broj funkcionera u vreme izbornih funkcija. S druge strane, politički sistem u Utopiji uređen je na principima narodne suverenosti a čak se i njen doživotni vladar mora tome povinovati. Od tada nadolazećeg liberalizma Mor prihvata poštovanje individualne ličnosti a ne njeno nivelisanje na nekakvog "idealnog građaninina". Isto tako, njegova Utopija duguje liberalizmu i težnju da se državni aparat svede na minimum pri čemu se takođe podrazumeva i borba protiv samovolje vlasti i vladara.
Sve kasnije vizije pravednog društva utemeljene na komunističko-socijalističkim idejama jednakosti, praktički su samo dalje razarađivali osnovne postavke do kojih je došao Mor, baš kao i njegov potonji sledbenik Tomazo Kampanela. Ovaj je svoj zamišljeni "Grad Sunca", tj. idealnu državu, ustrojio na
4
način veoma blizak savremenim totalitarnim despotijama sovjetskog, tj. komunističkog tipa: na čelu države je sveštenik koji sa svojim saradnicima imenuje ostali državni aparat. U toj državi sve je zajedničko: žene, deca i materijalna dobra, sem neposredne vlasti.
Kasniji XVIII-ovekovni utopisti su dalje razvijali takve komunističke vizije. Tako je jedan od vođa pokreta jednakih u Francuskoj revoluciji - Fransoa Noel Babef propovedao o državi sa "nacionalnom zajednicom dobara", dok je Sen Simon pledirao za oslobađanje društva od neproizvodnih slojeva - trutova i besposličara (što su za njega bili vojska, birokratija i plemići) a za uspostavljanje novog društvenog vođstva u vidu proizvodnih slojeva. Njih jednako čine radnici i kapitalisti. Među njima ne treba da postoji borba već saradnja i harmonija. Ona pak znači "novo hrišćanstvo" uređeno na naučnim osnovama i uz pomoć umetnika. U istom vidokrugu nalaze se i pokušaji Šarla Furijea da vaspostavi društvo falangi, tj. doborovoljnih
prozvodnih udruženja do 1600 Ijudi koji bi živeli u zajedničkim zgradama, na poljoprivrednom dobru i bez posebnih porodica. Taj naum je kasnije za kratko čak i uspeo da ostvari engleski industrijalac ali i socijalista - Robert Oven. Takođe, on je organizovao laički pokret za uspostavljanje društva bez religije i individualnog vlasništva, kao i bez buržoaskog (i svakog drugog) braka. Nakon sloma tog utopističkog pokušaja, Oven se poduhvatio realnijih poduhvata tako da je bio i jedan od osnivača sindikalnog saveza u Engleskoj
Svi socijal-utopisti, baš kao i kasniji komunistički revolucionari, verovali su u dolazak carstva razuma na zemlju, i verovali su u pobedu pravde i morala - a protiv narastajuće bede i moralnog posrnuća "ranog" i kapitalizma uopšte. Tako je i sam tvorac tzv. naučnog socijalizma - Karl Marks bio ubeđeni prosvetitelj koji nije sumnjao u konačni "kraj istorije" što je za njega značilo komunizam u svom nepatvorenom vidu: kao svet slobode ili neograničenih mogućnosti Ijudske praktičke delatnosti. Ponešen hegelijanskim uvidima u razvoj istorije kao samospoznavanja apsolutnog duha, Marks je istoriju razumeo kao neprestanu borbu klasa, tj. kao sukob oko kontrole ili vlasništva nad sredstvima za proizvodnju. Ta se borba ima okončati ne u nekom negativnom, već u "pozitivnom ukidanju privatnog vlasništva" koje po hegelijancu Marksu znači "povratak čoveka iz religije, porodice, države u svoje Ijudsko, tj. društveno postojanje". Utoliko komunizam znači "carstvo slobode" ili konačno "ostvarenje filozofije". Komunizam za njega utoliko nije samo ukidanje društvene podele rada, odnosno privatnog vlasništva, već znači i ukidanje samih ekonomskih kriterijuma za dobar život i za međusobno razlikovanje Ijudi i njihovih zajednica.
Nesreća je to što sve ove, kao i niz drugih lepih reči, zamisli i suptilnih formulacija, nisu imale i adekvatno političko pokriće. 0 samoj "naučnosti" tih vizija, kako ih je video Marksov glavni saradnik - Fridrih Enegels, ovde nije moguće previše trošiti reči. U političkom smislu, tzv. naučni socijalizam je bio defektan jer nije dovoljno, ako je i uopšte uvažavao osnovna dostignuća modernog doba oličena u različitim slobodama pojedinca. To što je liberalizam date slobode ideološki apsolutizovao napravivši od njih metafizičke osnove istorije, nije mogao biti izgovor komunistima da iste slobode jednostavno poništavaju a u ime navodno vrednijih stvari kao što su jednakost ili solidarnost. Ostavljajući po strani domen političkih individualnih sloboda kao sekundaran u odnosu na temeljne ekonomske nejednakosti, komunističke ideologije su politiku poimale čisto instrumentalno - gotovo da bi se moglo reći jezuitski u onom čuvenom smislu po kome "cilj opravdava sredstva".
Tako će čak i sam Marks skovati priču o dve, odnosno tri faze
5
komunizma: počev od one prve koja znači "revolucionarnu diktaturu proletarijata", pa preko "niže faze" koja predstavlja održavanje baštine prošlog kapitalizma (znači: podelu rada, ekonomsku zavisnost itd.), pa najzad sve do "više faze" koja bi značila ukidanje svake podele rada i svake razlike izmedu intelektualnog i fizičkog rada. Kao što znamo, istorija komunizma nikada nije otišla dalje od one nesrećne "diktarure proletarijata" koja je bila i ostala sinonim za komunističko ustrojstvo, ili možda bolje - rastrojstvo društva. Ona se pak u doktrinarnoj literaturi često znala izjednačavati sa Marksovom "nižom fazom komunizma" u kojoj postoji podela rada i priznaju se inidividualne razlike između radnika, ali se i ne priznaju klasne razlike s obzirom da se, navodno, svesno, tj. planski stvaraju ekonomski i politički uslovi za društvo opšte jednakosti i slobode. Tom logikom ali i iskustveno potvrđenom izjednačavanju diktature sa komunizmom ništa ne pomaže kada se u odbranu Marksa ili socijalističkih uverenja navode stavovi o humanizmu, izvornoj kritičnosti datih ideja ili o uvek otvorenim mogućnostima zloupotrebe istih. Nevolja je što osnovni ciljevi ostavljaju isuviše slobodnog prostora za interpretacije koje se u ime slobode i jednakosti koriste upravo suprotnim sredstvima, iz čega dalje nastaje, istorija je to potvrdila, samo novi svet prisile, neslobode i nejednakosti. Tim svetom je modernost samo zaokružila jednu od svojih imanentnih mogućnosti, no time ona ni iz daleka nije prevladala
vlastitu krizu identiteta, niti je realizovala potragu za racionalno opravdanim smislom pojedinačne i kolektivne egzistencije.
Institucionalni nivo
Na institucionalnom nivou ideje socijalizma i komunizma su se konkretizovale tokom oštrih klasnih sukoba koji bi se dali ilustrovati na primeru dugo vremena najrazvijenije zemlje Novog veka: Velika Britanije, odnosno uže - Engleske. Utemeljena na liberalnim principima koji su dolazili iz sveta ekonomije, Engleska je priznavala samo neprikosnovenu slobodu trgovine koja u principu ne trpi bilo kakvo spoljašnje, tj. državno mešanje. Tako je onda i bilo moguće da se tzv. Pitovim zakonima iz 1779. god. zabrani svako udruživanje radnika koje ometa principe slobodnog preduzetništva. Situacija je dovedena do apsurda kada je nakon ludističkih demonstarcija iz ... god. Britanska vlada donela zakon o kažnjavanju smrću svakog onog ko se usudi da digne ruku na mašinu. Tek će 1883. godine država doneti Zakon o fabričkom radu kojim se ograničava radno vreme i zabranjuje dečiji rad. To je i ujedno bilo prvo pravo -značajno mešanje države u slobodno preduzetništvo.
Da bi se politički valorizovali interesi tzv. sveta rada, a nasuprot interesima poslodavaca, tj. "sveta kapitala"u Britaniji je još 1838. god. osnovan najpre tzv. čartistički pokret sa zahtevom za opštim pravom glasa i svekolikim privrdnim i društvenim reformama. Nakon deset godina teških borbi pokret se raspada ali nastavljaju da žive različiti sindikati koji su konačno priznati kao ravnopravni politički i ekonomski partneri u državi 1871. god. Opšte pravo glasa, bez cenzusa, uključujući tu i žene priznato je inače tek 1918. god. U međuvremenu, 1864. god. u Londonu je formirano prvo Međunarodno radničko udruženje od preko 2000 radnika, sindikalista i intelektualaca iz čitave Evrope. Njegov sekretar bio je Marks koji je utemeljio principe date organizacije - postavljene još u njegovom i Engelsovom Komunističkom Manifestu - ako se želi oslobođenje ne samo potlačenih masa, već čitavog čovečanstva, onda radnici moraju osvojiti političku vlast i moraju se ujediniti nezaisno od nacionalnog porekla. Kao što je poznato, to će
6
radničko udruženje, poznatije kao Prva Internacionalna, kasnije, nakon slavne propasti čuvene Pariske komune, biti pretočeno u tzv. Drugu internacionalu -konglomerat radničkih partija, pokreta i ideologija - od kojih se posebno ističu međusobno zavađeni marksizam i anarhizam. nakon.
U samoj Britaniji pak najpre je 1893. god. formirana Nezavisna partija rada čiji slabi učinci nisu sprečili sindikate da se 1897. god. izbore za socijalno osiguranje protiv nesreća na poslu. Tek 1906. godine biia je formirana moćna Laburistička partija - nastala iz različitih struja unutar sindikata, liberala, socijalnih hrišćana i drugih. Ona se ubrzo izborila za socijalno osiguranje starih i bolesnih; za osiguranje nezaposlenih, ograničenje radnog dana, ossiguranje najniže nadnice itd. Do danas su laburisti pretrpeli mnoštvo promena - neprestano se izmeštajući prema nikad jasno definisanom političkom "centru". Nekako slično su se stvari odvijale i van prvobitnog epicentra socijalističkih ideja.
Na kontinentu su nakon formiranja II Internacionale (1875.) vođene teške političke borbe unutar socijalistički usmerenih partija i pokreta. Kako to obično biva, date svađe znale su prevazilaziti i ono što su manje-više svi prihvatali kao klasnu borbu protiv zajedničkog neprijatelja - kapitalizma. Ipak, nezavisno od međusobne surevnjivosti i napetosti oko pitanja "Kako u socijalizam? - revolucijom ili reformama", svi su očekivali Veliki rat za teritorije/kolonije, i svi su znali za planove opštih mobilizacija što su ih pripremale sve velike sile tadašnje Evrope. Zato su radničke vođe i čelnici različitih socijaldemokratskih partija (kako su se u ono vreme zvale sve socijalističke snage) neprestano usaglašavali zajedničke planove za akcije koje će povesti u slučaju da njihovi vlastodršci i uopšte - "kapitalistička klasa" kako su je zvali, odpočne rat. Kao najjače oružja otpora bio je predviđen generalni štraj sih zaposlenih koji bi, bar se tako mislilo, obustaviti sve privredne, odnosno društvene delatnosti, pa tako i namere za vođenje
rata. međutim, vrlo brzo se pokazalo da nacionalna svest radnika prevazilazi onu klasnu. Kada je došlo do odobravanja ratnih kredita u nacionalnim skupštinama širem Evrope, tek su retki izuzeci među socijldemokratama odbijali da to učine - uglavnom oni su slabom ili nikakvom političkom težinom. Ostaće zabeleženo da su se među njima našli srspki socijaledmokate sa Dimitrijem Tucovićem na čelu, baš kao i delovi engleskih laburista, belgijske i ruske socijaldemokrate. Svi oni pak nikako nisu imali iole veću političku i orgnizacionu moć a da bi se zaista suprotstavili ostalim evropskim levičarima za koje je sve važilo ono što će vođa nemačkih socijaldemokrata u Rajhstagu - Hugo Hese reći pred ostalim članovima parlamenta: "U ovom času mi nećemo okrenuti leđa vlastitoj domovini"!
Nakon rata, zahvaljujući neočekivanoj pobedi Lenjinove komunističke revolucije, ideje revolucionarnog komunizma biće mnogo interesantnije no kompromitivani reformizam socijaldemokrata. Ponovni saziv sada nove - III ili Komunističke Internacionale (poznatije kao Kominterna) okupljaće isključivo revoucionarno usmerene radničke i druge slične levičarske partije i pokrete. Strogo centralizovana revolucionarna organizacija privlačiće Ijude najrazličitijeg kova: od sanjara i pravdoljubivih patriota, do avanturista i partijskih karijerista sklonih najnemoralnijim postupcima - sve u ime viših ciljeva i pobede pravde, odnosno radničke klase - ma šta god da to značilo. U stvari, čitava Kominterna bila je samo poluga spoljne politike novouspostavljene države - Sovjetskog saveza - i kao takva bila je logični produžetak ranijih nastojanja carske Rusije. Utoliko će ona duboko kompromitovati ideje socijalizma, odnosno komunizma, i kao takva
7
8
predstavljaće rečiti dokaz svim kritičarima datih ideja i pokreta da oni nužno vode u totalitarizam i negiranje osnovnih Ijudskih sloboda.
Drugi ogranak socijalizma ostaće veran vlastitom reformizmu i osnovaće Socijalističku internacionalu koja je opstla do danas. Afirmacija tzv. države blagostanja nakon II svetsko rata obeležiće i znatan uspon socijalemokatskih partija Zapadne Evrope koje su u međuvremenu manje-više napustile retoriku nekadašnjih klasnih borbi i sada se zalažu za "umereni prosperitet", odnosno "usaglašavanje snaga rada i kapitala" oko zajedničkog boljitka. Time je reformizam, tj. zalaganje za postepeno preoblikavanje društva u pravcu veće ekonomske i političke ravnopravnosti njegovih građana, verovatno defiitivno odneo prevagu nad revolucionarnim nastojanjima da se preko određenog političkog prevrata i diktature proletarijata vaspostavi društvo jednakih. Danas se takvim idejama zanose još samoretke političke grupe -uglavnom sa margina svetskih tokova. S druge strane, to ne značida su stare komunističke metode zaboravljene i napuštene. Njihove recidive još će dugo osećati zemlje bivšeg istočnog bloka, uključujući tu i one sa "samostalnim putem" u socijalizam.
Popularno tumačenje i ishodišta...
Uobičajeno ili popularno viđenje socijalizma i komunizma jeste ono koje pretpostavlja stvaranje društva u kome bi se prevladale socijalne i sve druge razlike proizišle iz nejednakih uslova života. U ekstremnim vidovima, iste ideje su poslužile za opravdanje diktarura koje načelno nisu priznavale čak ni prirodne razlike između pojedinaca. Tako je od socijalističkih ideja stvaran tzv. real-socijalistički model društva, odnosno države u kojoj klasno najosvešćeniji slojevi - dakle vrhovi komunističkih partija, imaju pravo i čak obavezu da organizuju celokupni društveni život: od ekonomije i politike, do umetnosti i nauke. Oni su time, navodno, stvarali tzv. objektivne uslove za društveni napredak, no najdalje do čega su konačno došli bila je otvorena politička diktatura jedne oligarhije ili čak jednog vođe što je kasnije razumevano kao proskribovani "kult ličnosti". Carska Rusija je bila rodno mesto takvog stanja odnosa u društvu pri čemu čemu su se zapravo stari odnosi istočne despotije transformisali u lik sovjetske diktaure. Nakon Oktobarske revolucije takvo društveno ustrojstvo, prepakovano u propagandne svrhe evropskog socijalističkog pokreta, čak je predstavljalo neku vrstu ideala kome su težili potlačeni slojevi evropskog i kolonijalnih svetova, pa ipak, vrlo brzo se pokazalo da su