socijalizam- komunizam

1. socijalizam- komunizam
Ako je liberalizam za centralnu ideju imao slobodu, socijalizam je imao jednakost. Iako njegove korene možemo tražiti još u Platonovoj Državi ili delima socijalista utopista ( T. Mor, T. Kampanela), socijalizam nije postao politička doktrina do ranog XIX veka. Vezuje se sa rastućom industrijskom radničkom klasom u procesu rane industrijalizacije zapadne Evrope. Bio je stihijske, utopijske i revolucionarne prirode jer nije imao nikakvo teorijsko ili naučno utemeljenje ( Ludistički pokret, Čartistički pokret u drugoj polovini XVIII veka). Marksovo učenje koje je on sam doživljavao kao naučni socijalizam, predstavljao je prvu značajnu alternativu liberalnom racionalizmu koji je dominirao zapadnom kulturom. Deliujući u prvoj polovini XIX veka, kada je radnička klasa bila već jasno izdiferencirana klasa sa svojim društvenim položajem, intresima i vrednostima koji su činili njeno društveno biće i posebnost, Marx i Engels su na naučnoj osnovi uobličili ove intrese radničke klase i tako dali političku snagu i organizaciju radničkom pokretu koji od tada pa do danas predstavlja značajnu političku snagu na svetskoj političkoj sceni.Marks je živeo u vreme kada je radnička klasa živela i radila u veoma teškim uslovima bez osnovnih ljudskih i radnih prava. Kao filozof po vokaciji, Marks je takav položaj nazvao otuđenjem ili alijenacijom čoveka od svoje suštine i ljudske prirode. Tragajući za korenima ovog otuđenja on se spustio u samu bit društvene reprodukcije, a to je proces rada. Jednostavni elementi tako shvaćenog procesa rada su:
1. delatnost sa svrhom
2. predmet rada
3. sredstvo rada
4. proizvod rada
Ali ovi jednostavni elementi rada su prisutni u svim konkretnim društvima i nose mogućnost otuđenja. U kapitalističkom načinu proizvodnje ovi jednostavni elementi su razdvojeni.
1. Delatnost sa svrhom. Ne proizvodi se za zadovoljavanje ličnih potreba već se kao svrha rada postavlja stvaranje vrednosti,odnosno viška vrednosti tj. profita.
2. Predmet rada. Spoljašnja priroda kojoj čovek samo menja formu,preoblikuje je , javlja se samo kao puki materijal,čovek uzima prirodu kao sirovinu za proizvodnju i podređuje čitav objektivni svet zamahu i redu proizvodnje.
1
3. Sredstva rada. Ona su odvojena od proizvođača i njima upravljaju.Čovek je samo pridodatak mašini i prati tempo rada koji ona diktira-a ona ubija svaku stvaralačku inicijativu i imaginaciju.Mašina koristi čoveka umesto da on koristi nju.
4. Proizvod rada. On ne pripada radniku,radnik na kraju radnog procesa ne može da stane pred proizvod i da kaže , ovo pripada meni. Radnik svoje potrebe zadovoljava kroz nadnicu kao cenu rdne snage a ne cenu svoga utrošenog rada.
Sa filozofskih osnova otuđenja u procesu rada, Marks je izvršio kritiku političke ekonomije klasičnih liberalnih ekonomista Adama Smita i Davida Rikarda razvivši teoriju viška vrednosti. Višak vrednosti, profit nastaje klasnom eksploatacijom u onom delu dana, viška radnog vremena u kome kapitalista ne plaća radnika za njegov rad. Osnovi izvor klasne eksploatacije je privatna svojina nad sredstvima za proizvodnju. Tu je uočio dve klase, radničku i buržoasku kao klase sa dijametralno suprotnim intresima iz čega izvodi i treći nivo svoga učenja, teoriju klasne borbe. Iz teorije klasne borbe, kao razrešenje sukoba intresa dve klase on izvodi teoriju socijalističke revolucije.
Osnovni smisao Marksovog naučnog socijalizma je sadržan u čuvenim Tezama o Fojerbahu, naročito u onoj da su »filozofi do sada samo različito tumačili svet, a stvar je u tome da se on izmeni«. Kao mislilac pokreta Marx je aktivno učestvovao u političkom ujedinjavanju i profilisanju radničkog pokreta kao snage koja će se u danačnjem političkom žargonu nazivati »levica«. Od kongresa ujedinjenja Komunističke partije 1847 godine za koju je i napisao Manifest !848, Prve internacionale 1864 g., Pariske komune1871 g. sindikalnih pokreta i brojnih radničkih protesta, Marx je bio svestan da samo revolucionarnom praksom, stalnom klasnom borbom proleterijat može da se izbori za svoje intrese kao što je osmočasovni radni dan, socijalno, zdravstveno osiguranje, godišnji odmor, pravo na rad isl. To je takozvana dijalektika pokreta i cilja kao i dijalektika starog i novog. Raskid sa starim kapitalističkim sistemom koji karakteriše robna proizvodnja, industrijalizam, raspodela prema radu i sposobnostima isl. i prelazak na novi komunistički sistem trajaće onoliko kolliko je potrebno da se izmene i ljudi i okolnosti koje dovode do otuđenja. Taj prelazni period se nazivao socijalizam. U njemu, komunisti kao najsvesniji deo radničke klase treba da pripreme i omoguće odumiranje države tj izjednače državu i društvo. Druga faza, komunizam, kao asocijacija slobodno udruženih proizvođača u kojoj svako radi prema sposobnostima i uzima prema potrebama, podrazumeva izgradnju radikalno novih potreba čoveka koje nisu
2
prvenstveno materijalne već duhovne; čovek čoveku predstavlja najviši cilj a ne sredstvo za ostvarivanje ličnih egoističkih ciljeva.
Nakon Oktobarske revolucije u Rusiji dolazi do formiranja prve socijalističke- komunističke države u svetu. Nakon Drugog svetskog rata nastaju na tlu evrope nove komunističke države koje je oslobodio SSSR kao na primer Poljska, Čehoslovačka, Mađarska, Bugarska, Rumunija, Albanija, zatim 1949 nakon revolucije Kina, Severna Koreja, Kuba isl. Socijalizam kao svetski proces je činio trećinu čovečanstva. To je trajalo do 1989 i pada Berlinskog zida koji je simbolično predstavljao i kraj socijalističkog bloka.
Ova Odiseja jednog dela čovečanstva, koju neki nazivaju i socijalni inženjering ili utopijski eksperiment, pokazao je samo da je centralna kategorija u društvu moć, onako kako su to formulisali teoretičari liberalnog poretka. Polazeći od moći kao centralne kategorije ceo politički sistem podele vlasti liberalnih država omogućio je spregu i kontrolu moći i na taj način umanjio šanse da se ta moć otuđi naspram naroda. Rečju, logika demokratije kao civilizacijska tvorevina sa svim svojim slabostima jedini je efikasan sistem kontrole moći u ljudskom društvu. Nasuprot liberalizmu, komunizam je kao centralni kategoriju uzimao klasu, i to radničku klasu kojoj je pripisao ulogu mesije čovečanstva. Umesto da oslobodi svoj narod, komunistička birokratija u SSSR-u i drugim komunističkim državama otuđila je moć u odnosu na narod i shodno svojim intresima, a bez institucionalne organizacije koja može efikasno da kontroliše tu moć i još sa kultom ličnosti nepogrešivog vođe (Staljin, Mao Cedung, Enver Hodža, Nikolai Čaušesku, Tito isl.) , preraslu u najveću diktaturu i totalitarizam ravan fašističkim režimima u Italiji i Nemačkoj. Kraj socijalizma kao političkog sistema nikako ne znači i kraj socijalističkih ideja, ideja jednakosti koje će u drugim pojavnim i organizacionim formama, kroz levo orijentisane partije i pokrete, postojati verovatno koliko i samo čovečanstvo.
3